Teruggave van inbeslaggenomen vermogens bestanddelen

Eén van de bijkomende ongemakken van een cliënt die in strafrechtelijk vaarwater terechtkomt, is de inbeslagname van geld of goederen. Natuurlijk, er zijn mogelijkheden om teruggave te bewerkstelligen als de officier van justitie niet positief reageert op een verzoek om teruggave. Via een klaagschrift ex artikel 552a Sv kan de rechtbank worden verzocht de teruggave te gelasten. En in duidelijke gevallen van onrechtmatige of onredelijke beslaglegging leidt dat ook wel tot resultaat. Ook kan het vroeg indienen van een klaagschrift bij de rechtbank een officier van justitie dwingen zich überhaupt eens inhoudelijk te buigen over de noodzaak van het beslag, want ook daaraan schort het nog wel eens.

Helaas echter vormt de terughoudende toetsing van de beklagrechter vaak een flinke beperking om via zo’n klaagschrift 552a Sv resultaat te boeken. De beklagrechter mag immers op instructie van de Hoge Raad slechts de teruggave gelasten indien het 'hoogst waarschijnlijk' wordt geacht dat de zittingsrechter later tot teruggave zal besluiten. De beklagrechter mag met andere woorden alleen vooruit lopen op beslissingen van zijn collega’s die later over de zaak oordeelt, als min of meer zeker is dat deze de teruggave van de inbeslaggenomen vermogensbestanddelen gelast. Zeker in stafzaken die lang lopen, kan dat leiden tot onbegrip en frustratie bij cliënten. Geen zicht op een beëindiging van de zaak, en al die tijd zit het beslagen vermogen op slot. Het arrest van de Hoge Raad van 31 januari 2023 (ECLI:NL:HR:2023:128) biedt gelukkig meer ruimte voor teruggave voordat de strafzaak inhoudelijk wordt behandeld.

Nieuwe benadering beslag
De Hoge Raad heeft in het genoemde arrest helaas niet het ‘hoogstwaarschijnlijk-criterium’ op de helling gezet, zoals geopperd in de bij het arrest horende conclusie van A-G Harteveld (ECLI:NL:PHR:2022:889). Toch bevat het arrest belangrijke nieuwe elementen die een advocaat meer armslag geeft bij het terughalen van beslagen vermogensbestanddelen van zijn cliënt. Belangrijke elementen uit het arrest zijn:
- Een expliciete toetsing aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit.
- Meer aandacht voor het tijdsverloop sinds de beslaglegging.
- Ruimere mogelijkheden voor hernieuwd beklag.

Proportionaliteit en subsidiariteit bij beslag
De Hoge Raad heeft bepaald dat de beklagrechter, indien de klager dit aanvoert, moet onderzoeken of voortzetting van het beslag voldoet aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. Dit biedt meer ruimte om persoonlijke belangen van de beslagene mee te wegen.

Tijdsverloop bij beslag
Er moet nu nadrukkelijk rekening worden gehouden met het tijdsverloop sinds de beslaglegging en de verwachte termijn tot een beslissing in de hoofdzaak of ontnemingsprocedure. Dit kan leiden tot opheffing van het beslag als de duur ervan disproportioneel wordt.

Hernieuwd beklag bij beslag
De Hoge Raad heeft de mogelijkheden voor hernieuwd beklag verruimd. Bij een hernieuwd beklag moet de rechter opnieuw beoordelen of voortzetting van het beslag nog steeds gerechtvaardigd is, rekening houdend met nieuwe omstandigheden en informatie.

Pakt feitenrechter de ruimte?
Sinds het arrest van de Hoge Raad zijn er nog geen gepubliceerde uitspraken geweest waarin een klaagschrift gegrond werd verklaard met de expliciete overweging dat voortduring van het beslag disproportioneel wordt geacht vanwege de duur ervan.
Het aan de advocaat om de rechter te wijzen op de grotere ruimte voor een gegrondverklaring van een klaagschrift en daarbij het belang voor teruggave zo overtuigend mogelijk aan de rechter te presenteren.