Procesafspraken

Uw advocaat bij het maken van procesafspraken

Het maken van procesafspraken is een relatief nieuwe mogelijkheid in het strafproces. De Hoge Raad heeft in 2022 duidelijk gemaakt dat het stelsel van strafvordering zich niet verzet tegen het maken van procesafspraken tussen het Openbaar Ministerie en de verdediging. Bij het maken van procesafspraken in strafzaken gaat het bijvoorbeeld over afspraken over het inzetten van bevoegdheden in het strafproces, het verloop van de procedure en de strafeis. Deze afspraken kunnen resulteren in een afdoeningsvoorstel aan de rechter. Hierna leggen wij u uit wat procesafspraken precies zijn, aan welke voorwaarden een succesvol afdoeningsvoorstel dient te voldoen, wat de voordelen en knelpunten zijn en hoe wij u kunnen ondersteunen bij het maken van procesafspraken.

Wat zijn procesafspraken precies?

Procesafspraken zijn afspraken tussen de verdediging en het Openbaar Ministerie over het verloop van de strafprocedure. De kern is consensualiteit. Het initiatief kan vanuit zowel de verdediging als het Openbaar Ministerie uitgaan. De rechter kan eventueel ook een balletje opwerpen. De afspraken moeten uitgebreid worden verantwoord door partijen en resulteren in een afdoeningsvoorstel dat wordt voorgelegd aan de rechter. De rechter moet de afspraken vervolgens goedkeuren. Het maken van procesafspraken is een goede manier voor de verdachte om invloed uit te oefenen op de strafprocedure en om het strafproces te versnellen. Een zaak die normaal jarenlang kan duren, kan nu in sommige gevallen binnen enkele maanden worden afgedaan.

De afspraken kunnen aan de kant van de verdediging bijvoorbeeld gaan over het afzien van het indienen van onderzoekswensen (zoals het horen van getuigen, het laten uitvoeren van een deskundigenonderzoek, etc.) en het afzien van het voeren van bepaalde verweren. Het afleggen van een bekennende verklaring mag volgens de Aanwijzing van het Openbaar Ministerie geen onderdeel uitmaken van de procesafspraken. Aan de kant van het Openbaar Ministerie kunnen de afspraken gaan over het weglaten van een bepaald feit van de tenlastelegging (door de tenlastelegging te wijzigen of vrijspraak te eisen voor het feit) en het eisen van een lagere (of andersoortige) straf. Voor beide partijen geldt veelal ook de afspraak dat indien de rechter conform het voorstel beslist, partijen geen hoger beroep zullen instellen.

Regels omtrent het maken van procesafspraken zijn op dit moment nog niet vastgelegd in de wet. De procedures hebben zich daarom ontwikkeld in de praktijk. Ook is inspiratie geput uit de rechtssystemen van andere Europese landen, welke al wel een vorm van procesafspraken hanteerden. Gaandeweg hebben de procedures zich steeds verder uitgekristalliseerd. Er zijn pilots geweest bij de Rechtbank Rotterdam en de Rechtbank Limburg, de Hoge Raad heeft randvoorwaarden geformuleerd en het Openbaar Ministerie heeft een Aanwijzing opgesteld zodat voor iedereen duidelijk is welke regels zij aanhoudt.

Wat zijn de voorwaarden bij het maken van procesafspraken?

Het afdoeningsvoorstel dient altijd te voldoen aan de eisen van artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). De rechter toetst (meer dan marginaal) of de verdachte vrijwillig, geïnformeerd en weloverwogen tot de beslissing is gekomen om mee te werken aan het voorstel en afstand te doen van zijn verdedigingsrechten. De verdachte moet op basis van duidelijke informatie instemmen met de procesafspraken. De verdachte moet zich tevens bewust zijn van de juridische gevolgen van de afspraken. Daarbij wordt ook gekeken

naar de bijstand van de advocaat (heeft deze de verdachte alle benodigde informatie verschaft op basis waarvan deze tot een beslissing kon komen). Rechtsbijstand is doorgaans verplicht, evenals de aanwezigheid van de verdachte tijdens de zitting, zodat kan worden getoetst of de verdachte vrijwillig heeft ingestemd met de afspraken. Als de verdachte niet aanwezig is, moet de rechter nader motiveren hoe is vastgesteld dat aan de vereisten is voldaan. Het Openbaar Ministerie moet het vooronderzoek op dezelfde zorgvuldige wijze uitvoeren als in zaken waarin geen procesafspraken zijn gemaakt. Als de afspraken op enige wijze worden ontbonden, keert de zaak terug in de stand waarin deze zich voor het maken van de afspraken bevond: de regiefase.

Wat zijn de voordelen van het maken van procesafspraken?

- De looptijd van de strafzaak kan aanzienlijk worden verkort. U weet dus sneller waar u aan toe bent.

- Onderhandelingen kunnen resulteren in een lagere strafeis.

- U heeft de mogelijkheid om mee te praten en vanaf begin af aan invloed uit te oefenen op het proces.

- Er wordt vrijwel nooit hoger beroep ingesteld.

- In beginsel lenen alle zaken zich voor het maken van procesafspraken: het Openbaar Ministerie heeft op voorhand geen zaken uitgesloten.

- Afspraken zijn mogelijk in zowel nieuwe als oude zaken.

Wat zijn de knelpunten bij het maken van procesafspraken?

- Het Openbaar Ministerie kan de zaak niet passend achten voor het maken van procesafspraken, waarna de zaak volgens de reguliere procedure wordt behandeld.

- De procesafspraken kunnen worden afgewezen wanneer ze bijvoorbeeld onvoldoende rekening houden met de belangen van slachtoffers of als de afspraken niet in verhouding staan tot de ernst van de zaak. Wel is het zo dat de rechter geen onverwachte of onvoorstelbare factor mag zijn. Worden partijen verrast door deze beslissing, dan wordt hen de mogelijkheid geboden zich hierover uit te laten.

- Natuurlijk zijn nog niet alle vragen beantwoord door de Hoge Raad. We weten dus nog niet in ieder specifiek geval tot in detail hoe het zit.

- Wanneer de rechter vonnis heeft gewezen conform afspraken, en partijen hebben afgesproken geen hoger beroep in te stellen, dan kan men in principe niet meer van gedachten veranderen. De procesafspraken kunnen namelijk reden zijn voor het hof om het hoger beroep niet-ontvankelijk te verklaren (behoudens bijzondere situaties).

Hoe kunnen wij u ondersteunen bij het maken van procesafspraken?

Wij weten inmiddels goed hoe het maken van procesafspraken in de praktijk werkt en aan welke voorwaarden een afdoeningsvoorstel aan dient te voldoen. Procesafspraken worden dan ook steeds vaker goedgekeurd. Onze eerste ervaringen zijn zeer positief. In alle zaken waarin wij tot nu toe namens onze cliënt procesafspraken hebben gemaakt, hebben de afspraken uitgemond in een positief oordeel van de rechter over het afdoeningsvoorstel. De rechter is dus meegegaan in de afspraken die wij met het Openbaar Ministerie hebben gemaakt. Onze cliënten hebben hiermee niet alleen invloed kunnen uitoefenen op de procedure, maar hebben ook de looptijd van hun zaak aanzienlijk versneld en ervaren de uitkomst als rechtvaardig.

Wanneer u bijstand zou willen bij het maken van procesafspraken, is het van groot belang dat u zo snel mogelijk contact opneemt met een advocaat die u hier over kan adviseren. Om niet

voor verassingen te komen staan is het van belang dat in een zo vroeg mogelijk stadium wordt begonnen met het maken van procesafspraken, en dat de rechter daar tevens bij betrokken wordt. Wij zien het maken van procesafspraken als een zeer waardevol instrument.

Mocht u meer over dit onderwerp willen weten dan verwijzen wij u naar:

- HR 27 september 2022, ECLI:NL:HR:2022:1252, m.nt. P.A.M. Mevis.

- Aanwijzing procesafspraken in strafzaken (2023A002).

- L.J.J. Peters, Vonnisafspraken in strafzaken: Een rechtsvergelijkende studie naar een vorm van onderhandelingsjustitie in Italië, Duitsland en Frankrijk (diss. Nijmegen), Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2012.

- L.J.J. Peters, Dealen met ondermijningsdelicten: Naar een efficiënte strafprocedure voor ondermijnende criminaliteit, Deventer: Wolters Kluwer 2018.