De frauderende hoogleraar en de verdwenen onderzoeksgelden. De affaire-Stapel strafrechtelijk bekeken

Vorig jaar was de Nederlandse academische gemeenschap in rep en roer door de wetenschapsfraude gepleegd door Diederik Stapel. De voormalig hoogleraar, zo blijkt, heeft in bijna vijftig van zijn wetenschappelijke publicaties gebruik gemaakt van gefingeerde onderzoeksgegevens. Behalve dat de integriteit van Stapel en het imago van de wetenschap een deuk opliep, bleek dat Stapel gedurende meerdere jaren ook een groot bedrag aan onderzoeksgeld had verkregen voor zijn werkzaamheden. In totaal ontving hij 2,2 miljoen euro aan subsidies van De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk onderzoek (NWO). Deze week is bekend geworden dat de FIOD en het functioneel parket van het Openbaar Ministerie zijn gestart met een strafrechtelijk onderzoek naar Stapel. Hoe moet nu de feitelijke gang van zaken juridisch worden geduid? Op basis van de frauduleuze datafabricage en de hieruit voortvloeiende publicaties streek Stapel een aanzienlijk bedrag aan onderzoeksgeld op. De subsidies zijn mogelijk onrechtmatig verkregen door middel van valsheid in geschrift (art. 225 Sr) en oplichtingshandelingen (art. 326 Sr). Het strafrechtelijk onderzoek naar Stapel is momenteel gaande en er kan op enig moment besloten worden om strafrechtelijk vervolging in te stellen. Stel dat de vervolging tot een veroordeling leidt, is hiermee de kous dan af? Nee, behalve dat het tot een veroordeling kan leiden, kan Stapel ook nog onderworpen worden aan een door het Openbaar Ministerie geïnitieerde voordeelsontnemingsprocedure (art. 36e Sr.), waarmee wederrechtelijk verkregen voordeel kan worden ontnomen van een veroordeelde. Voordeelsontneming (onderdeel van de ‘Pluk ze’-wetgeving) wordt veelal gebruikt om, de met ernstige vormen van criminaliteit verkregen, misdaadgelden te ontnemen. In casu is (mogelijk) sprake van een ernstige vergrijp, maar het gaat te ver om deze affaire  te scharen onder de zware criminaliteit. Dit maakt de voordeelsontnemingkwestie ook tegelijkertijd een stuk lastiger zoals hierna zal blijken. Ter illustratie neme men de ‘klassieke’ crimineel, waarbij de met misdaad verkregen gelden en goederen (auto’s, huizen etc.) afgenomen kunnen worden. Het doet geen wenkbrauwen fronzen dat de met misdaadgeld verkregen sportauto ontnomen kan worden. In deze affaire is het echter nog geheel onduidelijk of het onrechtmatig verkregen onderzoeksgeld ook heeft te gelden als voordeel verkregen uit een strafbaar feit. Een groot deel van de subsidies is bijvoorbeeld besteed aan de salarissen van Stapels promovendi, zo verklaart het NWO. Kan dit geld ontnomen worden? De tijd zal het leren. Hoe het onderzoeksgeld is besteed en of dit kan leiden tot de ontnemingsmaatregel is nu nog ongewis. Allereerst zal besloten moeten worden of het strafrechtelijk onderzoek voldoende grond biedt voor Stapels strafvervolging. Tot op heden is hij echter ‘slechts’ verdachte.  En dan heeft hij recht op het “voordeel van de twijfel”. Wordt zeker vervolgd!